Lenzen en ander glaswerk

De keuze voor een bepaalde lens is een lastige afweging tussen zaken zoals de techniek, opbouw en prijs van de lens en dan lees je bij de specificaties ook nog eens termen die niet direct duidelijk zijn.
In het onderstaande artikel worden enkele veel gebruikte termen zo simpel mogelijk uitgelegd.

Fotografische lenzen en de correctie van licht zijn essentiële aspecten van fotografie en optica, waarbij termen komen kijken die te maken hebben met lichtgedrag, beeldhelderheid en correctie van optische vervormingen.

Lees ook: De constructie, werking en theorie van cameralenzen

Brandpuntsafstand

• Definitie: De afstand van de lens tot de beeldsensor (in millimeters) wanneer op een onderwerp is scherp gesteld.
• Uitleg: Bepaalt de beeldhoek en de vergroting van het beeld. Kortere brandpuntsafstanden (groothoeklenzen) leggen een groter deel van een scène vast, terwijl langere brandpuntsafstanden (telelenzen) inzoomen op een kleiner deel van de scène.

Diafragma (f-stop)

• Definitie: De opening in de lens waardoor licht valt, gemeten in f-stops (bijv. f/2.8, f/5.6).
• Uitleg: Bepaalt de hoeveelheid licht die de sensor bereikt en beïnvloedt de scherptediepte. Een groter diafragma (lagere f-stop) laat meer licht door en creëert een ondiepere scherptediepte, terwijl een kleiner diafragma (hogere f-stop) minder licht doorlaat en voor een diepere scherptediepte zorgt.

Chromatische aberratie* – ook wel “Purple/Yellow Fringing” genoemd

• Definitie: Het onvermogen van een lens om alle kleuren op hetzelfde punt scherp te stellen, waardoor er kleurfranjes rond de randen van foto’s ontstaan.
• Uitleg: Ontstaat doordat lenzen licht van verschillende golflengten ongelijk ombuigen. Achromatische en apochromatische lenzen zijn ontworpen om chromatische aberraties te verminderen of te elimineren.

* Een “aberratie” is een afwijking van het “normale”, (meestal) in de betekenis van meest voorkomende vorm en waar deze afwijking aan een zekere wetmatigheid beantwoordt.

Sferische aberratie

• Definitie: Een vervorming die optreedt wanneer lichtstralen die door de randen van een sferische lens vallen, op andere punten worden scherp gesteld dan lichtstralen die door het midden vallen.
• Uitleg: Resulteert in een wazig of zacht beeld. Gecorrigeerd door asferische lenselementen te gebruiken die zo zijn gevormd dat alle lichtstralen hetzelfde brandpunt bereiken.

Astigmatisme

• Definitie: Een type aberratie waarbij lichtstralen op verschillende punten langs horizontale en verticale vlakken worden scherp gesteld.
• Uitleg: Resulteert in een beeld dat er uitgerekt of wazig uitziet langs bepaalde assen. Speciaal gevormde lenzen worden gebruikt om astigmatisme te corrigeren.

Vervorming (loop en speldenkussen)

• Definitie: Geometrische afwijkingen waardoor rechte lijnen krom lijken in beelden.
• Uitleg: Door loopvervorming bollen lijnen naar buiten (komt vaak voor bij groothoeklenzen), terwijl door speldenkussenvervorming lijnen naar binnen buigen (komt vaak voor bij telelenzen). Gecorrigeerd met lensprofielen in de camera of in de nabewerking.

Vignettering

• Definitie: Een vermindering in helderheid of verzadiging aan de rand van een beeld.
• Uitleg: Doet zich voor als gevolg van lichtafval, vooral bij grote diafragma’s of bepaalde lensontwerpen. Vignettering kan worden gecorrigeerd of creatief worden gebruikt om het midden van het beeld te benadrukken.

Flare en Ghosting

• Definitie: Heldere vlekken of strepen in een beeld die worden veroorzaakt door licht dat weerkaatst op lensoppervlakken.
• Uitleg: Kan de beeldkwaliteit verminderen en het contrast verlagen. Lenscoatings (bijvoorbeeld meerdere coatings) worden gebruikt om flare en ghosting te minimaliseren door interne reflecties te verminderen.

Velddiepte (DOF)

• Definitie: Het bereik binnen een scène dat acceptabel scherp lijkt.
• Uitleg: Gecontroleerd door de grootte van het diafragma, de brandpuntsafstand en de afstand tot het onderwerp. Een ondiepe DOF isoleert het onderwerp, terwijl een diepe DOF een groter deel van de scène scherp houdt.

Beeldhoek

• Definitie: De omvang van de scène die door een lens wordt vastgelegd, gemeten in graden.
• Uitleg: Hangt af van de brandpuntsafstand en de sensorgrootte. Groothoeklenzen hebben een grote beeldhoek, terwijl telelenzen een kleinere beeldhoek hebben.

Bokeh

• Definitie: De kwaliteit van onscherpe gebieden in een beeld.
• Uitleg: Beïnvloed door de vorm van het diafragma en het optische ontwerp van de lens. “Goede bokeh is vloeiend en esthetisch aantrekkelijk, terwijl slechte bokeh hard of storend kan zijn.

Scherpvlak

• Definitie: Het vlak loodrecht op de lensas waar het beeld scherp is.
• Uitleg: Bepaalt het scherpste gebied in het beeld. De scherptediepte wordt gemeten rond het brandpuntsvlak.

Lenselementen en -groepen

• Definitie: De afzonderlijke glasstukken (elementen) en hun organisatie (groepen) binnen een lens.
• Uitleg: Verschillende elementen en groepen worden gebruikt om aberraties te minimaliseren en de beeldkwaliteit te verbeteren. Complexe lenzen kunnen meerdere elementen in groepen hebben om verschillende aberraties te corrigeren.

Beeldstabilisatie (IS/VR)

• Definitie: Een technologie die onscherpte veroorzaakt door camerabewegingen vermindert.
• Uitleg: Compenseert kleine bewegingen, waardoor scherpere beelden bij langere sluitertijden mogelijk zijn. Er zijn stabilisatiesystemen in de lens en in de camera.

Diffractie

• Definitie: Het buigen van lichtgolven rond de randen van het diafragma, waardoor scherpte verloren gaat bij kleine diafragma’s.
• Uitleg: Beperkt de scherpte van beelden bij een te klein diafragma, omdat lichtgolven met elkaar interfereren.

Veldkromming

• Definitie: Een type aberratie waarbij het beeldvlak gekromd is, zodat niet alle gebieden tegelijk scherp kunnen zijn.
• Uitleg: Gecorrigeerd met behulp van speciale lenselementen om het brandpuntsvlak vlak te houden, waardoor scherpte over het hele beeld mogelijk is.

Deze termen horen bij de wetenschap en kunst van lensontwerp en lichtcorrectie (optica), die samen zorgen voor scherpe beelden van hoge kwaliteit met minimale vervorming. Elke term vertegenwoordigt een uitdaging of oplossing in het optische ontwerp van fotografische lenzen, cruciaal voor het produceren van de gewenste visuele effecten in de fotografie. Hiermee is voor een deel verklaard waarom het “glaswerk” het grootste bezit is van een fotograaf.